Tuan Guru Haji Yahya bin Muhamad Thaha, Kupang, Baling, Kedah Darulaman – Pengasas Madrasah Khairiyyah Merupakan Tuan Guru Yg di Geruni Komunis

Tuan Guru Haji Yahya bin Muhamad Thaha, Kupang, Baling, Kedah Darulaman – Pengasas Madrasah Khairiyyah (kini di kenali sebagai Yayasan Khairiyyah), Tuan Guru Yang di Geruni Komunis.

Kelahiran: Tuan Guru Haji Yahya bin Muhamad Thaha bin Idris (Mat Aris) di lahirkan di Kampung Pisang, Kupang, Baling Kedah, Darulaman pada tahun 1906M. Datuk beliau, Idris berasal dari Fathani.

Ibunya adalah Hajjah Hajar binti Haji ‘Abdullah bin Tok Samad, Kampung Pisang, Kupang. Keluarga sebelah ibunya juga berasal dari Fathani dimana sewaktu awal kedatangan mereka ke Kedah, mereka menumpang di rumah Tok Basyir [1] dan di rumah Tok Mat Din. Kedua-duanya muhajir dari Fathani yang berpindah ke Kedah.


Pendidikan: Tuan Guru Haji Yahya mendapat pendidikan awal membaca al-Quran dirumah saudara seibunya, Awang Besar bin Saman (beliau adalah ayah kepada Tuan Guru Haji Yahya @ Ilyas. Belajar di Mekah selama selama 16 tahun dan terkenal ‘alim di dalam ilmu fiqah dan faraidh). Kemudian berguru dengan Tuan Guru Haji Ahmad bin Awang Besar bin Tok Mat Din [2], Kampung Jerai. Kemudian beliau memasuki sekolah Melayu Sik sehingga darjah 3 (darjah tertinggi ketika itu). Sewaktu di Sik beliau tinggal di pondok Tuan Guru Haji Ya’kub ‘Abdurrahman [3], Kampung Kemelung, Sik. Di pondok inilah Haji Yahya menadah kitab dibawah asuhan Tuan Guru Haji Ya’kub ‘Abdurrahman. Setelah 6 tahun memondok, beliau belayar bersama ibu dan saudaranya Awang Besar ke Mekah iaitu pada tahun 1923M. Beliau bermukim di Mekah selama 12 tahun. Antara guru-guru beliau di Mekah:

• Pak Cik Daud (Tuan Guru Haji Wan Daud bin Wan Musthafa al-Fathani). Ayah saudara kepada Pak Da El, Pak Chu Him dan Syaikh Wan Ahmad al-Fathani.
• Tuan Guru Haji Yahya Raman al-Fathani (Cher Pak Ya al-Ramani) – menantu Tok Yaman al-Fathani
• Syaikh Nur bin Syaikh Nik Mat Kecik (Syaikh Nur Raman)
• Syaikh wan Ismail bin Wan ‘Abdul Qadir al-Fathani atau Pak Da ‘El
• Syaikh Mukhtar ‘Atarid Bogor
• Syaikh Ahmad Ahyad Idris Bogor (menantu Syaikd Mukhtar ‘Atarid)
• Syaikh ‘Ali Maliki (ketua ulama fiqh 4 mazhab)
• Sayyid ‘Alawi bin Sayyid Abbas al-Maliki al-Hasani
• Syaikh Muhammad ‘Arabi

Teman sepengajiannya pula:

• Tuan Guru Dato’ Haji ‘Abdurrahman Haji Abdullah, Merbok, Kedah
• Tuan Guru Dato’ Haji Hussin Haji Sholeh, Lorong Makam, Langgar, Kedah
• Tuan Guru Haji Awang Embun Haji Umar, Kampung Sadik, Kupang
• Mufti Haji Muhammad Nor Ibrahim, Kelantan
• Tuan Guru Haji Daud Said, Getting, Tumpat, Kelantan
• Tuan Guru Haji ‘Abdurrahman Arsyad, Dala, Fathani (Tok Dala)
• Tuan Guru Haji ‘Abdullah Haji Wan Musa, Kubang Pasu Kota Bahru, Kelantan
• Syaikh ‘Abdul ‘Aziz Haji Ahmad Awang Besar, Kupang (Qadhi Besar Kedah)
• Syaikh Muhammad Yasin bin Muhammad ‘Isa al-Fadani

Membuka pondok: Setelah 12 tahun dibawah lindungan Ka’bah, maka pada tahun 1936, Tuan Guru Haji Yahya kembali ke Tanah Melayu. Pada mulanya beliau mengajar dirumahnya pada sebelah malam dan pagi Jum’at. Memandangkan sambutan masyarakat yang meggalakkan, penduduk setempat mengambil inisiatif untuk mengadakan madrasah khas untuk beliau mengajar. Madrasah ini kemudian berkembang menjadi Pondok Kampung Pisang. Pondok ini terus berkembang sehingga pecah Perang Dunia ke-II. Dengan kedatangan Jepun madrasah ini terhenti buat seketika, namun pada pertengahan tahun 1943 ianya disambung semula. Bilangan pelajar bertambah sehingga terdapat kira-kira 500 buah pondok didirikan.

Sebelum tahun 1951, Madrasah Khairiyah ini menumpukan pengajian secara umumi tetapi setelah dipersetujui oleh Tuan Guru Haji Yahya, pengajian secara nizami di selah siang hari diperkenalkan dan digabungkan dengan pengajian secara umumi di sebelah malam harinya. Antara yang menjadi tenaga pengajar adalah Tuan Guru Haji Hasan Rasyid al-Makki (selaku Mudir),Dato’ Haji Zakaria Haji Ahmad Wan Besar, Haji Sulaiman Ibrahim Fahmi, Haji Badaruddin dan Haji ‘Abdurrahman Haji ‘Abdul Majid. Madrasah al-Khairiyah ditukarkan kepada nama Yayasan Khairiyah pada tahun 1971 ketika Ustaz Zawawi Haji ahmad Che Pi menjadi mudirnya.

Murid-muridnya: Antara murid-murid beliau:-

• Tuan Guru Haji Umar Zuhdi Haji Sholeh, Pondok Banggol Berangan, Lanai, Baling
• Tuan Guru Haji Awang Embun Haji Umar, Kampung Sadik, Kupang
• Ustaz Haji ‘Abdullah Awang Besar
• Ustaz Haji Yusuf Ismail, Baling (bekas ahli Majlis Fatwa Tabung Haji). Beliau adalah khadam kepada Tuan Guru Haji Yahya
• Tuan Guru Haji Muhammad Yusuf, Batu 4, Jalan Yala, Betung
• Tuan Haji Syahabuddin, bekas imam Masjid Baling
• Ustaz Haji Sulaiman Ibrahim Fahmi, Mudir Yayasan Khairiyah
• Ustaz Haji Yahya Awang Besar – anak saudara beliau dan merupakan Imam Masjid Kampung Tanjung, Kupang
• Dato Haji Daud Che Ngah, bekas Pengurus Besar Bimbingan Haji, Lembaga Tabung Haji
• Syaikh Haji Hasan Rasyid, Mudir Yayasan Khairiyah yang pertama
• Tuan Guru Haji Wan Embun, Ijok, Perak
• Ustaz Zawawi Haji Ahmad, bekas ADUN Kedah0.0.
• Ustaz Haji Ismail Haji ‘Ali, Jempol, Negeri Sembilan. Tokoh Ma’al Hijrah Negeri Sembilan 1998.
• Syaikh Ahmad Zahari, Mekah

Karangan: Tiada maklumat yang menunjukkan Tuan Guru Haji Yahya meninggalkan sebarang karangan berupa tulisan. Yang pasti beliau meninggalkan kitab yang bergerak iaitu murid-murid beliau.

Kemasyarakatan: Sewaktu pemberontakan komunis - zaman darurat, iaitu itu setelah kekalahan tentera Jepun dan Inggeris kembali bertapak, berlaku bermacam keganasan, kekejaman terhadap rakyat oleh Kumpulan Bintang Tiga – Komunis. Pada ketika inilah Tuan Guru Haji Yahya dan murid-murinya memainkan peranan paling berjasa sampai dikenang sehingga kini oleh masyarakat Kupang, Baling iaitu menghalau komunis dari mengganggu masyarakat kampung.

Pada ketika pemberontakan komunis, Sekolah Melayu Kupang menjadi markas Bintang Tiga (Komunis) menjalankan aktiviti mereka mengganggu penduduk kampung. Tuan Guru Haji Yahya serta rakannya Pak Su Haji Ahmad telah mengetuai perarakan menghalau komunis tersebut dengan laungan kuat takbir (الله اكبر) dan tahlil (لاإله إلا الله) dan berhenti di Masjid Kupang yang bertentangan dengan markaz komunis. Di Masjid ini mereka bertakbir dan bertahlil dengan kuat sehingga menggerunkan pihak komunis dan akhirnya mereka melarikan diri. Dan keadaan kampung kembali tenang.

Kegiatan menghalau komunis ini bukan sahaja berlaku di Baling, tetapi Tuan Guru Haji Yahya juga dijemput untuk menghalau komunis di Kroh, Grik dan Batu Kurau, Perak. Inilah yang yang menjadi kelebihan pada diri Tuan Guru Haji Yahya. Sehinggakan masyarakat Cina tempatan pada awalnya tidak mempercayai Tuan Guru Haji Yahya sudah meninggal kerana mereka mendakwa masih melihat beliau dimana-mana. Dan memang tidak dinafikan bahwa Tuan Guru Haji Yahya ini dikurniakan karamah iaitu antaranya digeruni musuh. Perkara seumpama ini juga berlakau kepada tokoh-tokoh ulama yang lain seperti Tuan Guru Haji Wan ‘Abdus Shamad Pokok Sena dan Tuan Guru Haji Hussin Che Dol di dalam perisitwa Bukit Jenun.

Politik: Tuan Guru Haji Yahya juga bergiat di dalam politik iaitu di dalam Parti Islam Semalaysia (PAS). Madrasahnya, Madrasah Khairiyah pernah menjadi tapak bagi penubuhan Dewan Ulama PAS Negeri Kedah dan beliau sendiri telah terpilih sebagai Ketua Dewan Ulama PAS Kedah yang Pertama pada tahun 1953.

Keturunan: Tuan Guru Haji Yahya mula mendirikan rumahtangga pada tahun 1936 ketika menuntut di Mekah dengan Hajjah Wan ‘Aisyah binti Haji Mat , Kupang tetapi bercerai kemudiannya, tanpa meperolehi zuriat. Kemudian bernikah pula dengan ‘Aisyah binti Haji Awang Kechik, Kampung Pisang. Melalui perkahwinannya ini beliau dikurniakan 10 orang zurat. Seterusnya berpoligami, dengan menikahi Fathimah binti Haji Muhammad Zain, dan mendapat seorang anak. Setelah kematian Fathimah, Tuan Guru Haji Yahya mengahwini Hajjah Khadijah bin Haji Muhammad Zain, iaitu saudara kepada Fathimah (bersalin tikar) dan memperolehi 10 orang cahayamata. Melalui pernikahan Tuan Guru Haji Yahya dengan Hajjah Maimunah @ Munah bin Haji Muhammad Yasin [4], dan mendapat 6 orang cahayamata. Dan isteri Tuan Guru Haji Yahya yang terakhir adalah Hajjah Khadijah binti Jusuh dari Kelantan, dan mendapat seorang cahayamata. Jumlah anak Tuan Guru Haji Yahya kesemuanya adalah 28 orang.

Kewafatan: Tuan Guru Haji Yahya bin Muhammad Thaha menghembuskan nafasnya yang terakhir pada jam 2 petang, Khamis 1959 dirumah isterinya Hajjah Maimunah. Jenazah beliau beliau di semadikan di tanah perkuburan Masjid al-Huda, Kampung Hangus, jam 11 pagi Jum’at. Al-Faatihah.

Sekian dan salam hormat dari
Al-Haqir Abu Zahrah ‘Abdullah Thahir al-Qedahi
Catatan ini disempurnakan pada hari Rabu, 28 Rabiul Awwal 1430/25 Mac 2009 di teratakku di Gombak - Catatan ini adalah merupakan ringkasan dari: Majalah Pengasuh Bil. 570 dibawah kolum Tokoh Ulama Semenanjung Melayu oleh Muhammad Rushdi ‘Abdul Malik al-Kalantani

Notakaki

[1] – Beliau adalah datuk kepada Tuan Guru Haji Awang Embun Haji Umar dan merupakan moyang kepada Dato’ Syaikh ‘Abdul ‘Aziz (qadhi besar Kedah, beliau meninggal di dalam satu nahas kapalterbang di Bangkok sewaktu kembali daripada menunaikan haji, tahun 70an) dan Dato’ Haji Zakaria Haji Ahmad Wan Besar (ahli majlis fatwa kerajaan Negeri Kedah sehingga kini).

[2] Beliau adalah ayah kepada Dato’ Syaikh ‘Abdul ‘Aziz (qadhi besar Kedah) dan Dato’ Haji Zakaria (ahli majlis fatwa kerajaan Negeri Kedah), mertua kepada Tuan Guru Haji Ahmad Rusydi, Sidim, dan besan Tuan Guru Haji Hussien Che Dol. Beliau ahli dalam ilmu qiaraat yang 7.

[3] Tuan Guru Haji Ya’kub ini terkenal dengan nama ‘Haji Ya’kub Hitam’ kerana pada masa yang sama terdapat seorang lagi Haji Ya’kub yang menjadi qadhi Sik, yang dipanggil ‘Haji Ya’kub Putih’. Haji Ya’kub Hitam mendapat pendidikan di Mekah dan merupakan teman baik Tok Kenali. Pada awalnya tinggal di Pedu, kemudian di bawa oleh Haji Utsman, ketua kampung Kemelung untuk mengajar dan membuka pondok disana. Kemudian Haji Utsman diambil oleh Tuan Guru Haji Ya’kub sebagai menantunya. Salah seorang anak Haji Utsman adalah Tan Sri Dr. ‘Abdul Hamid Utsman (bekas menteri yang menjaga hal ehwal agama dan merupakan penasihat khas Perdana Menteri Malaysia)
[4] – Haji Muhammad Yasin berasal dari Negeri Sembilan. Beliau kemudiannya dikenali dengan Syaikh Muhammad Yasin. Mengahwini Hajjah Aminah, anak kepada Tuan Guru Haji Yak’kub Hitam, Kemelung, Sik. Beliau menetap dan meninggal di Mekah. Sebelum berangkat ke Mekah, beliau mengahwinkan anak gadisnya yang bernama Maimunah atau Munah kepada Tuan Guru Haji Yahya Kupang. Ketika itu Maimunah berusia kurang lebih 12 tahun.

Tuan Guru Haji Muhammad Salleh bin Haji Hashim – Menerajui Kegemilangan Pondok Pulau Pisang, Tunjang, Jitra, Kedah Darulaman

Ulama Kedah ini dilahirkan di Kampung Pulau Pisang, Mukim Tunjang, Jitra, Kedah Darulaman pada tahun 1280H/1864M. Nama lengkap beliau adalah Muhammad Salleh bin ‘Abdul Hamid bin Ishaq al-Fathani. Manakala dari sebelah ibu pula ialah Fatimah binti Ishaq bin Muhammad Hasyim bin Abdul Baqi. Datuk sebelah ibunya, iaitu Tuan Guru Haji Ishaq bin Haji Muhammad Hasyim bin Haji Abdul Baqi (lahir pada tahun 1184H/1771M di Kampung Padang Panjang, Kota Sena, Malau, Jitra dan meninggal dunia pada 1287H/1871M. Keturunan mereka berasal dari Fathani kerana Haji ‘Abdul Baqi adalah merupakan seorang ulama dan pembesar dari Kampung Cerang, Fathani)adalah merupakan pengasas kepada Pondok Pulau Pisang di zaman Tengku Anum memerintah Negeri Kubang Pasu Darul Qiyam. Tuan Guru Haji Ishaq bin Haji Muhammad Hasyim bin Haji Abdul Baqi adalah murid Syaikh Daud bin Abdullah al-Fathani dan Syaikh Abdus Shamad al-Falimbani. Tuan Guru Haji Ishaq juga pernah menjawat sebagai Qadhi Besar Negeri Kubang Pasu Darul Qiyam.

Pendidikan: Mendapat pendidikan awal daripada datuknya, yang juga merupakan pengasas Pondok Pulau Pisang. Walaupun Muhammad Salleh telah `alim sejak di Pondok Pulau Pisang lagi kerana beliau sempat mempelajari kitab-kitab besar daripada datuknya, Tuan Guru Haji Ishaq, ulama besar Kedah, murid Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani. Namun sudah menjadi tradisi pada zaman itu untuk mengesahkan seseorang itu diakui keilmuannya, hendaklah belajar lagi kepada ulama-ulama besar yang berada di Mekah dan Madinah. Maka untuk itu beliau dihantar ke Mekah untuk menyambung pengajian iaitu antara tahun 1295H/1879M hingga tahun 1312H/1894M. Ulama yang paling banyak Muhammad Salleh menimba ilmu daripdanya adalah Syaikh `Abdul Qadir bin `Abdur Rahman al-Fathani, cucu saudara dan juga Khalifah Syaikh Daud bin `Abdullah al-Fathani. Pengetahuan yang bercorak pengkaderan dan pelbagai bidang duniawi dan ukhrawi pula beliau adalah diasuh oleh Syaikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani. Selain itu beliau juga belajar daripada ulama Arab yang mengajar di sekitar Mekah pada ketika itu.

Pondok Pulau Pisang

Menerajui Pondok Pulau Pisang: Setelah beliau kembali dari Mekah pada tahun 1312H/1984M, Haji Muhammad Salleh langsung menerajui Pondok Pulau Pisang yang diasaskan oleh datuknya itu. Pondok Pulau Pisang adalah merupakan satu-satunya pondok yang utama dan termaju di negeri Kedah, namun setelah meninggalnya Tuan Guru Haji Ishaq pada tahun 1287H/1871M, ianya mula merosot. Namun setelah ianya diterajui oleh Haji Muhammad Salleh, pondok ini berkembang dan mengalami kemajuan yang pesat, kembali memancarkan nur ilmu pengetahuan dan menjulang kecemerlangan kewibawaan. Ketika mula menerajui pondok ini, Haji Muhammad Salleh berusia 30 tahun. Diriwayatkan bahawa Pondok Pulau Pisang dalam masa pimpinan Haji Muhammad Salleh bin Haji Hasyim pelajarnya pernah mencapai 2,000 orang. Jumlah pelajar pondok ribuan orang yang datang dari seluruh Tanah Melayu termasuk Indonesia pada zaman itu merupakan satu jumlah yang besar dan luar biasa, yang tidak terjangkau oleh pengajian pondok lainnya, kecuali pada zaman yang sama di Fathani dan Jawa, malah ada yang lebih ramai daripadanya.


Kitab-kitab yang diajarnya: Diantara kitab-kitab turats Islam, bahasa Melayu yang diajarkan di Pondok Pulau Pisang ialah

• Faridatul Faraid karangan Syaikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani (aqidah)
• Bidayatul Hidayah oleh Syaikh Muhammad Zain bin Faqih Jalaluddin Aceh (aqidah)
• Ad-Durruts Tsamin oleh Syaikh Daud bin ‘Abdullah al-Fathani (aqidah)
• Hidayatus Salikin oleh Syaikh ‘Abdus Shamad al-Falimbani (tasawuf)
• Sairus Salikin oleh Syaikh ‘Abdus Shamad al-Falimbani (tasawuf)
• Ad-Durrun Nafis oleh Syaikh Muhammad Nafis al-Banjari (tasawuf)
• Turjumanul Mustafid (Tafsir Baidhawi Melayu) oleh Syaikh Abdur Rauf bin Ali al-Fanshuri. (Tafsir)

Manakala kitab-kitab turats berbahasa ‘Arab pula, antaranya

• Fathul Mu'in (fiqh)
• I'anatut Thalibin (fiqh)
• Baijuri (fiqh)
• Dasuqi (aqidah)
• Kifayatul Awwam (aqidah)
• Shahih al-Bukhari. Jawahir al-Bukhari dan kitab-kitab hadits lain (hadits)
• Tafsir Jalalain dan Baidhawi (Tafsir)
• Minhajul `Abidin (Tasawuf)
• Ihya' `Ulumid Din (Tasawuf)
• Matnur Risalatil Fathaniyah dan Tashilu Nailil Amani oleh Syaikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani (nahwu)
• Kitab-kitab yang dikarang oleh Syaikh Nawawi Banten
• Dan lain-lain lagi

Murid-murid beliau: Diantara murid-murid beliau adalah

• Syaikh Ismail bin Haji Muhammad Salleh (anak beliau sendiri)
• Syaikh Ramli bin Haji Muhammad Salleh (anak beliau sendiri)
• Dr Burhanuddin al-Helmi
• Tuan Guru Haji Ahmad Janggut, Langgar
• Tuan Guru Haji Ahmad Hutan Palas atau dikenali juga Tuan Guru Haji Ahmad Keplu (alhamdulilah, al-Faqir abu zahrah sempat beberapa kali menemui dan mengambil ilmu dari beliau. Dari beliaulah abu zahrah terima Ratib Haddad, iaitu ketika masih di sekolah rendah.)
• Tuan Guru Haji Abbas Nasution, Tanjung Pauh (beliau juga pernah abu zahrah temui beberapa kali, namun ketika itu tidak mengenali siapa beliau. Cuma abu zahrah kenalinya sebagai seorang yang baik hati. Beliau pernah menunjukkan al-Quran tulisan tangannya kepada abu zahrah. Pun tak faham lagiii … kerna dikala itu masih di primary school.)
  
• Haji Abdullah Hassan dan ramai lagi.

Penulisan: Sungguhpun sibuk mengajar di pondok dan memenuhi hajat masyrakat setempat, Tuan Guru Haji Salleh masih dapat meluangkan masanya untuk mengarang. Kitab-kitab karangan beliau:

• Sirajul Huda wa Mishbahud Duja. Pertama kali dicetak oleh Mathba'ah Muhammad `Ali Shabih dekat Al-Azhar, Mesir tahun 1344H. Selain Sirajul Huda, karya beliau yang lain pula ialah
• Tanbihul `Awam li Istiqazil Manam, juga dicetak di Mesir tahun 1950
• An-Nashihatuddin az-Zakiyah

Karangan beliau yang lain tidak dapat dikesan kerana musnah di dalam kebakaran pada tahun 1962. Pondok Pulau Pisang mengalami 2 kali kebakaran. Kebakaran sebelumnya memusnahkan kitab-kitab karangan Tuan Guru Haji Ishaq.

Selain dari belajar, para pelajar pondok di Pondok Pulau Pisang juga mengamalkan ratib al-Haddad, di mana ianya dibaca secara beramai-ramai pada sebelah malam.

Keturunan: Hasil dari perkahwinannya dengan isteri yang bernama Saerah binti Abbas beliau dikurniakan 4 orang cahaya mata iaitu:

1. Hajah Jamilah
2. Syaikh Ismail. Pernah dilantik menjadi Qadhi Besar Kedah dari tahun 1356H – 1358H dan kemudian dilantik menjadi pengerusi Majmak Ulama Syaikhul Islam Negeri Kedah dari 1358H – Syawwal 1364H. InsyaAllah, abuzahrah akan menulis mengenai ulama ini.
3. Haji Qasim dan
4. Syaikh Ramli.

Pemimpin masyarakat: Tuan Guru Haji Muhammad Salleh bukanlah hanya sekadar Tuan Guru di pondok, namun beliau juga adalah merupakan seorang pemimpin masyarakat yang berwibawa. Beliau berjasa di dalam menyediakan sebuah jalanraya sejauh 2km yang menghubungkan Kampung Pulau Pisang dan Pekan Tunjang yang dibinanya secara gotong-royong; mengemaskini pentadbiran Masjid Ishaqiah di Kampung Pulau Pisang dan mengasaskan moreh berbuka puasa di masjid tersebut; menyelesaikan masalah-masalah masyarakat setempat.

Kewafatannya: Setelah lebih dari 50 tahun berbakti di dalam memimpin Pondok Pulau Pisang, Haji Muhammad Salleh meninggalkan dunia yang fana ini pada tahun 1363H/1944M. al-Faathihah.

******

Sekian dan salam hormat dari
Al-Haqir Abu Zahrah ‘Abdullah Thahir al-Qedahi
Catatan ini disempurnakan pada hari Itsnin, 19 Rabiul Awwal 1430/ 16 Mac 2009, ketika bercuti di kampungku di Jitra, Kedah Darulaman.

Rujukan:

• Tulisan Tuan Guru Haji Wan Muhammad Shaghir bin Wan ‘Abdullah di Utusana Malaysia bertarikh 31 Mei 2004
• Biografi Ulama Kedah Darul Aman, terbitan Lembaga Muzium Negeri Kedah Darulaman

Tok Bermin al-Fathani

Tok Bermin adalah merupakan seorang ulama yang sangat tegas menentang kemasukan Kaum Muda di wilayah Fathani. Nama sebenar beliau ialah Haji Wan Ahmad bin Wan Idris al-Fathani. Beliau dilahirkan di Kampung Binjai, Mukim Binjai Lima, Fathani pada tahun 1290H/1873M[1]. Beliau adalah merupakan shahabat rapat kepada Tuan Guru Haji Muhammad Yusuf Haji Ahmad al-Kelantani (atau lebih dikenali dengan nama Tok Kenali) dan Haji Muhammad Hussin bin Abdul Lathif al-Fathani (atau lebih dikenali dengan nama Tok Kelaba). Dan mereka bertiga merupakan murid-murid yang rapat dengan ulama besar Melayu yang menetap di Mekah iaitu al-‘Alim al-‘Allamah Tuan Guru Haji Wan Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathani.

Pendidikan

Sebelum berangkat ke Mekah, Tok Bermin menimba ilmu diberapa buah pondok di Fathani, antaranya:

• Pondok Beting
• Pondok Semela berguru dengan Tok Semela Tua iaitu Tuan Guru Haji Wan Ahmad Semela.
• Pondok Bendang Daya berguru kepada Tok Bendang Daya II
• Pondok Tok Raja Haji, Jambu Fathani

Ketika di Mekah Tok Bermin belajar dengan ramai ulama, antaranya:

• Tok Yaman – iaitu seorang anak watan Fathani yang baru kembali dari Yaman dan menjadi kepala telaah kepada pelajar-pelajar yang baru memulakan pengajian di Mekah.
• Tok Cik Wan Daud bin Mustafa al-Fathani - kepada ulama ini beliau banyak memgambil ilmu.
• Syaikh Wan Ahmad al-Fathani – Tok Bermin, Tok Kenali dan Tok Kelaba adalah murid-murid kesayangan Syaikh Wan Ahmad. Dan mereka bertiga juga merupakan khadam berkhidmat kepada guru kesayangan mereka ini.
• Syaikh Nik Mat al-Fathani
• Syaikh ‘Ali Maliki dan lain-lainnya

Membuka Pondok
[gambar disebelah adalah shahabat Tok Bermin iaitu Tok Kenali]

Setelah tamat menuntut ilmu di Mekah, Tok Bermin kembali ke Fatani sebagai seorang yang ‘alim khususnya dibidang fiqh. Beliau membuka pondok di Kampung Atas Beris, Mukim Bermin. Dari sinilah beliau mendapat gelaran ‘Tok Bermin’. Seterusnya pondok ini dikenali sebagai Madrasah Nur al-Islam al-Barminiyah. Pada zaman puncak kegemilangan (disekitar tahun 1920an – 1940an), pondok Bermin memiliki sejumlah 800 buah pondok yang dilengkapi dengan pasarnya sendiri untuk kemudahan anak-anak pondok membeli barang keperluan. Ini membuatkan Pondok Bermin termasuk di dalam pondok yang sangat dihormati dan mendapat tempat dihati masyarakat Fathani. Diantara kitab-kitab yang diajar [berdasarkan maklumat dari wawancara dengan salah seorang muridnya] oleh Tok Bermin adalah:

• Feqah - Tahrir, Fathul Qarib, Bajuri, I’anah at-Tholibin, Bujairimi, Mughni al-Muhtaj, Iqna`,Fathul Wahab dan Mahalli
• Usuluddin – Bakurah, Kifayatul Awwam, Bajuri, Hudhudi, Abdussalam, al-Muktadi Syarh Syarqawi (biasanya di sebut Suhaimi) dan matan Jauharah
• Tafsir – Tafsir Jamal Syarh Jalalain
• Nahwu – Mughni Labib dan Ibn ‘Aqil
• Tasauf – Hikam Ibn ‘Athoillah, Sairus Salikin dan Minhajul ‘Abidin

Murid-murid Tok Bermin

Pondok Bermin telah melahirkan ramai generasi ulama. Ini mencerminkan kejayaan Tok Bermin dalam mendidik seterusnya melahirkan generasi penerus institusi pondok dimana ada dikalangan murid beliau juga membuka pondok. Antara murid-muridnya:-

• Haji Hasan bin Muhammad Amin atau dikenali dengan nama Haji Hasan Mak Enggol – membuka pondok Mak Enggol. Pondok ini juga masyhur.
• Haji Abdullah Titi – membuka pondok di kampung Pial
• Haji Abdul Qadir Bendang Ramah – meneruskan pondok mertuanya di Bendang Ramah
• Haji Ismail Semela - beliau membuka pondok di kampnug Semela.
• Haji Abdullah Bendang Kebun – membuka pondok Bendang Kebun.
• Tuan Chik Bendang Siring, Pujud (menantu Tok Bermin)
• Haji Ismail Getah Cambah
• Haji Mat Terengganu (dari beliaulah senarai kitab-kitab yang diajar oleh Tok Bermin diperolehi) – beliaulah yang menjadi penerus pondok Bermin setelah kewafatan Tok Bermin
• Haji Omar Ibrahim Becah Semak, Pasir Mas
• Haji Hamid Jelepok, Perlis
  
• Haji abdul Ghani Batu Empat, Titi Kasan, Kedah
• Haji Idris Alor Kemudu, Kedah
• Baba Li Caya (bermastautin di Mekah)
• Haji Salleh Jelempok, Perlis
  
• Haji Abdurrahman Pombeng (berhijrah dan menetap di Terengganu. (Mudir Madrasah Darul Salam, Kuala Ibai, Terengganu. Baru saja wafat. Namun abu zahrah lupa tarikhnya)
• Haji Abdurrahman Bangkok
• Haji Ismail Phra’tan (Legor)
• Dan ramai lagi ….

Penulisan

Tok Bermin tidak meninggalkan hasil penulisan bercetak kecuali beberapa salinan doa dan wirid yang beliau berikan atas permintaan seseorang yang mengunjungi beliau.

Menurut al-Marhum Tuan Guru Haji Wan Muhammad Shaghir Wan Abdullah, beliau ada menyimpan manuskrip atau tulisan tangan asli Tok Bermin yang meriwayatkan peristiwa kedatangan dua orang dari Minangkabau ke Legor menyebarkan ajaran Kaum Muda. Mukadimah tulisan Tok Bermin adalah sebagai berikut:

“Dan adalah pada hari Sabtu, 26 Syawal, dan hari Isnin, 28 Syawal juga, pada tahun [atau] sanah 1347 [Hijrah], perhamba al-Haji Wan Muhammad Bermin, Jambu, periksa dan tanya akan ‘Abdullah dan Burhan orang Minangkabau. Yang keduanya setengah daripada Kaum Muda yang duduk berjalan menyesatkan orang-orang. Di dalam negeri Legor diperiksa di dalam Masjid al-Haji Mat, Kampung Baru. Dan di dalam Masjid al-Haji Mahmud di hadapan Imam Shiddiq, dan Penghulu Hamzah, dan al-Haji Mat sendiri dan al-Haji Mahmud, dan beberapa banyak daripada manusia.’’

Personaliti Tok Bermin

Tok Bermin selalu kemas dalam berpakaian sama ada ketika mengajar atau berjalan. Pakaian yang dipakainya sentiasa tegang kerana berkanji menurut tradisi zaman itu. Tok Bermin jika berjalan ke mana-mana menunggang kudanya sendiri dengan tersedia pada tangannya. Jika menunggang kuda Tok Bermin selalu berdisiplin, mencerminkan kewibawaan, kebesaran ulama dan kelihatan gagah. Dielakkannya menunggang seperti ada kelemahan atau menanggung sesuatu penyakit. Ketika mengajar beliau sangat cermat dan tegas, terutama ketika membaca kitab atau mendengar murid membaca kitab bahasa Arab. Beliau sangat terikat dengan kaedah ilmu, terutama dalam ilmu nahu dan ilmu sharaf, sedikit pun tidak boleh tersilap atau salah. Jika tersalah baca, Tok Bermin menegurnya secara spontan langsung memberi keterangan dengan ‘tegas’. Tok Bermin membaca perkataan satu demi satu dengan jelas.

Tok Bermin mengamalkan thariqat Ahmadiah (iaitu thariqat sufiyyah yang di nisbahkan kepada Syaikh Ahmad bin Idris bin Muhammad al-Hasani). Masyhur di kalangan masyarakat Fathani bahawa Tok Bermin adalah seorang yang dikuniakan dengan perlbagai karamah. Diujung usianya, Tok Bermin menghabiskan masa untuk beribadat sahaja.

Keluarga

Sewaktu kewafatannya, Tok Bermin mempunyai tiga orang isteri. Dan beliau dikurniai dengan 5 orang anak.

Kewafatannya

Ulama yang berjasa ini wafat di Bermin, malam Khamis 29 Zulkaedah 1376H/27 Jun 1957M pada umur 86 tahun menurut tahun Hijrah. Semoga Allah sentiasa mengasihi dan merahmati Tok Bermin ...... al-Fatihah.



Tulisan mengenai tokoh ini Abu Zahrah kutip dari:
- Ulama besar dari Patani oleh Ahmad Fathy al-Fatani; Terbitan Universiti Kebangsaan Malaysia; 2002
- Tulisan al-Marhum Tuan Guru Haji Wan Muhammad Shaghir di dalam akhbar Mingguan Malaysia bertajuk Tok Bermin al-Fathani cergas, cermat dan kemas


sekian dari
~abu zahrah~
Khamis, 29 Jumadilakhir 1429H / 3 Julai 2008M

Notakaki:-
Berdasarkan penulisan Tuan Guru Haji Wan Muhammad Shaghir Wan Abdullah, nama sebenar Tok Bermin adalah Wan Muhammad bin Wan Idris al-Fathani. Dan beliau dilahirkan di kampung Jambu, Fathani.

Syeikhul Islam Sayyid Ahmad Zaini Dahlan al-Hasani Radhiyallahu 'Anhu

Syeikhul Islam Sayyid Ahmad Zaini Dahlan al-Hasani Radhiyallahu 'Anhu

Semalam aku [abu zahrah] bersembang di warung kopi dengan seorang kenalan yang aku kenali dari sebuah forum di internet. Kebetulan beliau tinggal berhampiran dengan rumahku. Dalam perbualan tersebut beliau meminta aku untuk menulis mengenai seorang ulama yang bernama Sayyid Ahmad Zaini Dahlan [gambar sebelah]. Katanya beliau mengetahui nama ulama ini melalui penulisan yang dibaca sahaja, terutama apabila menyentuh pertembungan antara kaum Ahlus Sunnah wal Jamaah dengan Wahabi, tetapi tidak mengenali siapakah sebenarnya ulama ini. Aku sekadar mendiamkan diri, tak berani janji takut tidak terkotakan. Maka bila kembali kerumah aku cuba mencari bahan mengenai ulama tersohor ini, demi untuk tidak menghampakan kenalan baruku itu. Tulisan ini sebagai hadiah untuk beliau walaupun agak sukar bagiku. Namun aku bersyukur sahabatku Ustaz Abu Muhammad, rupanya telah menulis mengenai ulama ini sebelumnya diblog beliau Bahrus Shofa. Alhamdulillah, memudahkan aku. Lalu aku kumpul dan susun semula tulisan tersebut dengan sedikit penambahan. [Sidi Abu Muhammad .. izinkan hamba ya] Semoga ianya memberi manfaat kepada para pembaca.

Di kalangan penuntut ilmu dipondok atau pesantren, nama Sayyid Ahmad Zaini Dahlan sudah tidak asing lagi. Namanya harum dan masyhur dikalangan mereka kerana sebahagian besar daripada sanad keilmuan para ulama Nusantara (Malaysia, Indonesia dan Fathoni) bersambung kepada ulama besar ini. Dan di kalangan para ulama ianya sangat terkenal sebagai ulama seorang pembela Ahlus Sunnah wal Jamaah dalam pertembungan dengan Wahabi. Ulama besar ini amat dimusuhi oleh puak Wahabi atau kaum muda[h]. Maka banyak fitnah yang ditaburkan terhadap ulama besar ini agar orang-orang yang jahil macam kita menjauhinya.

Ulama besar inilah yang telah memberi perlindungan kepada Syeikh Rahmatullah bin Khalilurrahman al-Kiranawi al-Hindi al-Utsmani (lahir 1226H/1811M, riwayat lain lahir Jumadil Awwal 1233H/9 Mac 1818M, wafat malam Jumaat, 22 Ramadan 1308H/2 Mei 1891M) ketika diburu oleh penjajah British bahkan memperkenalkan kepada pemerintah Makkah. Seterusnya memberi laluan untuk Syeikh Rahmatullah membuka Madrasah Shaulatiyah.


Sayyid Ahmad Zaini Dahlan adalah merupakan seorang Syeikhul Islam, Mufti Haramain dan Pembela Ahlus Sunnah Wal Jama`ah. Berasal dari titihan yang mulia, ahlul bait Rasulullah صلى الله عليه وسلم melalui susur-galur Sayyiduna Hasan, cucu kesayangan Rasulullah صلى الله عليه وسلم. Berdasarkan kepada kitab "Taajul-A'raas", juzuk 2, mukasurat 702 karya al-Imam al-'Allaamah al-Bahr al-Fahhamah al-Habib 'Ali bin Husain bin Muhammad bin Husain bin Ja'faar al-'Aththaas. Nasabnya adalah seperti berikut:-

Al-Imam al-Ajal wal-Bahrul Akmal Faridu 'Ashrihi wa Aawaanihi Syeikhul-Ilm wa Haamilu liwaaihi wa Hafidzu Haditsin Nabi s.a.w. wa Kawakibu Sama-ihi, Ka'batul Muriidin wa Murabbis Saalikiin asy-Sayyid Ahmad bin Zaini Dahlan bin Ahmad Dahlan bin 'Utsman Dahlan bin Ni'matUllah bin 'Abdur Rahman bin Muhammad bin 'Abdullah bin 'Utsman bin 'Athoya bin Faaris bin Musthofa bin Muhammad bin Ahmad bin Zaini bin Qaadir bin 'Abdul Wahhaab bin Muhammad bin 'Abdur Razzaaq bin 'Ali bin Ahmad bin Ahmad (Mutsanna) bin Muhammad bin Zakariyya bin Yahya bin Muhammad bin Abi 'Abdillah bin al-Hasan bin Sayyidina 'Abdul Qaadir al-Jilani, Sulthanul Awliya` bin Abi Sholeh Musa bin Janki Dausat Haq bin Yahya az-Zaahid bin Muhammad bin Daud bin Muusa al-Juun bin 'Abdullah al-Mahd bin al-Hasan al-Mutsanna bin al-Hasan as-Sibth bin Sayyidinal-Imam 'Ali & Sayyidatina Fathimah al-Batuul رضي الله عنهم اجمعين.

Menurut riwayat, Sayyid Ahmad Zaini Dahlan lahir di Makkah pada 1232H/1816M. Selesai menimba ilmu di kota kelahirannya, ia lantas dilantik menjadi mufti Mazhab Syafi‘i, merangkap Syeikh al-Haram iaitu “pangkat” ulama tertinggi yang mengajar di Masjid al-Haram yang diangkat oleh Syeikh al-Islam yang berkedudukan di Istanbul, Turki.

Beliau sangat masyhur, dan daripada kemasyhuran inilah maka beliau diberi pelbagai gelaran dan julukan antaranya al-Imam al-Ajal (Imam pada waktunya), Bahrul Akmal (Lautan Kesempurnaan), Faridu 'Ashrihi wa Aawaanihi (Ketunggalan masa dan waktunya), Syeikhul-Ilm wa Haamilu liwaaihi (Syeikh Ilmu dan Pembawa benderanya) Hafidzu Haditsin Nabi - Shallalahu 'Alaihi wa Sallam - wa Kawakibu Sama-ihi (Penghafal Hadits Nabi Shallallahu 'Alaihi wa Sallam dan Bintang-bintang langitnya), Ka'batul Muriidin wa Murabbis Saalikiin (Tumpuan para murid dan Pendidik para salik).

Murid beliau Sayyidi Abu Bakar Syatho ad-Dimyathi [gambar atas - kanan] dalam "Nafahatur Rahman" antara lain menulis:-

“Sayyid Ahmad bin Zaini Dahlan رضي الله عنه hafal al-Qur`an dengan baik dan menguasai 7 cara bacaan Qur`an (7 qiraah). Beliau juga hafal kitab "asy-Syaathibiyyah" dan "al-Jazariyyah", dua kitab yang sangat bermanfaat bagi pelajar yang hendak mempelajari qiraah 7. Kerana cinta dan perhatiannya pada al-Qur`an, beliau memerintahkan sejumlah qari untuk mengajar ilmu ini, beliau khuatir ilmu ini akan hilang jika tidak diajar terus.”

Murid-muridnya
Diantara ulama-ulama Nusantara yang pernah berguru dengan ulama besar ini ialah:-

• Kiyai Nawawi Banten
• Kiyai Muhammad bin Abdullah as-Shuhaimi
• Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathoni menurut satu riwayat
• Kiyai Muhammad Saleh Darat
• Syeikh Ahmad Khatib bin Abdul Latif bin Abdullah al-Minankabawi
• Sayyid Utsman Betawi
• Tuan Hussin Kedah
• Syeikh Ahmad Yunus Lingga,
• Sayyid Abdullah az-Zawawi, Mufti Syafiiyyah, Mekah,
• Datuk Hj Ahmad Ulama Brunei,
• Tok Wan Din, nama yang sebenar ialah Syeikh Wan Muhammad Zainal Abidin al-Fathoni,
• Syeikh Abdul Qadir al-Fathoni (Tok Bendang Daya II),
• Syeikh Abdul Hamid Kudus,
• Kiyai Muhammad Khalil al-Maduri,
• Haji Utsman bin Abdullah al-Minankabawi, Imam, Khatib dan Kadi Kuala Lumpur yang pertama,
• Syeikh Arsyad Thawil al-Bantani,
• Syeikh Muhammad al-Fathoni bin Syeikh 'Abdul Qadir bin 'Abdur Rahman bin 'Utsman al-Fathoni
• Tuan Kisa-i’ Minankabawi [atau namanya Syeikh Muhammad Amrullah Tuanku Abdullah Saleh. Beliau inilah yang melahirkan dua orang tokoh besar di dunia Melayu. Yang seorang ialah anak beliau sendiri, Dr. Syeikh Haji Abdul Karim Amrullah. Dan yang seorang lagi ialah cucu beliau, Syeikh Abdul Malik Karim Amrullah (HAMKA)]
• Saiyid Abdur Rahman al-Aidrus (Tok Ku Paloh)
• Syeikh Utsman Sarawak [gambar bawah - kanan]
  
• Syeikh Abdul Wahab Rokan dan ramai lagi.

Selain itu ramai ulama di Nusantara yang bersambung sanad keilmuan mereka kepada murid kepada Sayyid Ahmad Zaini Dahlan iaitu Sayyid Abu Bakar Syatho ad-Dimyathi dan Syeikh Ahmad al-Fathoni. Bahkan Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathoni juga merupakan murid kepada Sayyid Abu Bakar Syatho ad-Dimyathi. Dan murid kepada Syeikh Ahmad bin Muhammad Zain al-Fathoni yang bertebaran di seluruh pelusuk Nusantara sangatlah banyaknya.

Karangan

Sayyid Ahmad Zaini Dahlan adalah seorang ulama yang produktif Selain melahirkan para ulama beliau beliau juga menghasilkan karangan amatlah banyaknya antaranya adalah:-

1. al-Futuhatul Islamiyyah;
2. Tarikh Duwalul Islamiyyah;
3. Khulasatul Kalam fi Umuri Baladil Haram;
4. al-Fathul Mubin fi Fadhoil Khulafa ar-Rasyidin;
5. ad-Durarus Saniyyah fi raddi 'alal Wahhabiyyah;
6. Asnal Matholib fi Najati Abi Tholib;
7. Tanbihul Ghafilin Mukhtasar Minhajul 'Abidin;
8. Hasyiah Matan Samarqandi;
9. Risalah al-Isti`araat;
10. Risalah I'raab Ja-a Zaidun;
11. Risalah al-Bayyinaat;
12. Risalah fi Fadhoilis Sholah;
13. Shirathun Nabawiyyah;
14. Mukhtasor Jiddan, Syarah Ajrumiyyah;
15. Fathul Jawad al-Mannan;
16. al-Fawaiduz Zainiyyah Syarah Alfiyyah as-Sayuthi;
17. Manhalul 'Athsyaan;

Kewafatannya

Setelah menaburkan jasanya di Makkah, Saiyyid Ahmad bin Zaini Dahlan al-Hasani berangkat ke kota Madinah, kerana suasana di kota Makkah kurang aman dan beliau wafat di kota Madinah pada 1304H/1886M dan dimakamkan disana. Semoga Allah sentiasa mengasihi dan merahmati Sayyid Ahmad Zaini Dahlan al-Hasani.

اللهم انشرنفحات الرضوان عليه وأمدنا بالأسرار التي

أودعتهالديه. اللهم صل وسلم على جده النبي الأمين

سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين

Peringatan!!!!

Berhati-hatilah wahai saudaraku dengan fitnah yang ditaburkan oleh puak Wahabi keatas al-‘Allamah Sayyid Ahmad Zaini Dahlan. Janganlah ditelan terus akan dakyah mereka itu. Mereka menuduh al-‘Allamah Sayyid Ahmad Zaini Dahlan sebagai tukang buat fitnah, rafidhi dan lain-lain lagi. Allahu Allah. Itu adalah merupakan jarum halus musuh untuk menghancurkan kebenaran. Tujuan mereka menabur fitnah keatas al-‘Allamah Sayyid Ahmad Zaini Dahlan adalah semata-mata untuk meruntuhkan sanad keilmuan dan pengetahuan sebenar para ulama kita bahkan ulama seluruh dunia, agar kebathilan mereka [Wahabi] diterima. Allahu Allah … apakah tergamak kita mengatakan para ulama kita seperti Syeikh Ahmad al-Fathoni, Syeikh Nawawi al-Banteni, Syeikh Utsman Sarawak, Syeikh Abdul Wahab Rokan, Syeikh Abdul Qadir al-Fathoni dan lain-lainnya itu berguru kepada seorang tukang fitnah? Ingatlah dan renung dalam hati sanubari kita, apa jasa Muhammad bin Abdul Wahhab dengan kita atau dengan nenek datuk kita berbanding dengan Sayyid Ahmad Zaini Dahlan dan para ulama kita terdahulu. Sedangkan anjing lagi tahu mengenang jasa, apakan lagi kita manusia. Fikirkanlah. Cukuplah kukatakan kepada puak Wahabi dan pencinta mereka, bahwasanya anjing yang menyalak bukit, takkan runtuh bukit!

Katakan TIDAK kepada Wahabi.

Sekian.
~ Salam hormat dari Abu Zahrah ~
~ 1 Januari 2008 ~

Cintailah Ulama' Kita

Muhammad Sa'id Umar Kedah - Pengarang Tafsir Nur al-Ihsan

[Untuk makluman sebahagian besar daripada tulisan ini adalah diambil dari tulisan al-Marhum Tuan Guru Haji Wan Muhammad Shaghir Abdullah di dalam Utusan Malaysia pada tarikh 13 Disember 2004 dan juga daripada laman web keluarga Tuan Guru Haji Muhammad Sa'id. Sekian. – abu zahrah - ]

Tafsir Nur al-Ihsan adalah merupakan sebuah kitab tafsir berbahasa melayu yang tidak asing di Malaysia. Terjemahan dan tafsir al-Quran klasik yang lengkap tiga puluh juzuk yang tersebar menggunakan media cetak hanya dua buah saja, iaitu Turjuman al-Mustafid atau Tafsir Baidhawi Melayu oleh Syeikh Abdur Rauf bin Ali al-Fanshuri (abad ke 16-17 M), dan yang sebuah lagi ialah Tafsir Nur al-Ihsan oleh Syeikh Muhammad Sa'id bin Umar yang berasal dari Kedah. Kedua-duanya tidak asing lagi di Malaysia namun Tafsir Nur al-Ihsan adalah merupakan kitab yang sering digunakan sebagai teks pengajian tafsir di masjid-masjid berbanding dengan Tafsir Baidhawi Melayu oleh Syeikh Abdur Rauf Fanshuri. Bahkan bahkan Tafsir Nurul Ihsan ini juga digunakan sebagai teks pengajian yang di Fathani dan Singapura. Maka adalah tidak wajar kalau kita membaca atau mengaji kitab tersebut tanpa mengenali diri peribadi pengarangnya.

Lahir

Pengarang kitab tafsir Nur al-Ihsan ini adalah Haji Muhammad Sa’id bin Umar bin Aminuddin bin Abdul Karim. Tuan Guru Haji Muhammad di lahirkan pada tahun 1270H bersamaan dengan 1854M di kampung Kuar, Jerlun, Kedah Darul Aman . Beliau adalah anak pertama dari dua orang adik-beradik. Ayahnya di gelar sebagai Umar Khatib kerana ketokohan beliau dalam memberi ucapan dan menyampaikan khutbah dikhalayak ramai.

Pendidikan

Mengenai pendidikannya pula ada riwayat yang menyebut bahawa Haji Muhammad Sa'id bin Umar pernah belajar di Pondok Bendang Daya, Fathani, dan berkesempat belajar kepada pengasasnya Syeikh Haji Wan Mustafa al-Fathani (Tok Bendang Daya Pertama), tetapi yang lebih banyak beliau belajar ialah kepada Syeikh Abdul Qadir bin Mustafa al-Fathani (Tok Bendang Daya ke-2). Beliau juga dikatakan pernah belajar kepada Tok Wan Din atau nama sebenarnya Syeikh Wan Muhammad Zainal Abidin al-Fathani, kemudian disingkat dengan Syeikh Muhammad Zain saja.

Memperhatikan riwayat ini berertilah Haji Muhammad Sa'id bin Umar adalah seangkatan dengan Tuan Guru Haji Ismail bin Mustafa al-Fathani atau lebih terkenal sebutan di Kedah dengan Cik Doi @ Cik Dol [Pengasas pondok Gajah Mati Pendang. Ayah kepada Tuan Guru Haji Husein Cik Doi, Pondok Gur Cempedak dan merupakan mertua kepada Tuan Guru Wan Ibrahim atau Pak Chu Him Gajah Mati], Tok Kelaba atau Tuan Guru Haji Muhammad Husein bin Abdul Lathif al-Fathani [1280H/1863M - l367H/1948M), Dato’ Abdullah Musa [1279 Hijrah/1863 Masehi - 1325 Hijrah/1907 Masehi. Datuk Abdullah bin Musa pernah menjadi Mufti dan Hakim Besar Kerajaan Johor dari tahun 1889-1907 M], dan ramai lagi. Selain dari Fathani, Tuan Guru Haji Muhammad Sa'id bin Umar juga melanjutkan pendidikannya di Mekah seperti ulama-ulama lainnya.

Perjalanan Hidupnya

Walaupun berasal dari Kedah, Tuan Guru Haji Muhammad Sa’id telah menjelajah beberapa tempat semasa hayatnya. Beliau berpindah ke Changkat, Krian, Perak dan kemudiannya ke Sungai Acheh sehingga tahun 1312H.

Semasa di Changkat beliau telah membuka pondok dan mengajar di sana. Ketika di Changkat, Tuan Guru Haji Muhammad Sa’id berkahwin dengan isteri pertama beliau bernama Fatimah dan hasil perkongsian itu menghasilkan tiga orang anak iaitu: Haji Mahmud, Haji Muhammad dan Haji Ahmad. Isterinya meninggal dunia dalam usia yang muda.

Kemudian Tuan Guru Haji Muhammad Sa’id berkahwin pula dengan isteri keduanya Hajjah Rahmah dari Pulau Mertajam dan mendapat empat orang anak iaitu Abdul Hamid, Haji Umar, Sofiah dan Fatimah.
Kemudian, beliau berhijrah ke Kampung Kedah disebab serangan Siam keatas negeri Kedah. Ketika di Kampung Kedah beliau mengajar dipondok dan mengerjakan sawah. Disini juga beliau berkahwin pula dengan isteri yang ketiganya Hajjah Hamidah dan dikurniakan dengan sepuluh orang anak iaitu Haji Mustaffa, Haji Kassim, Cik Hassan, Haji Muhammad Akib, Haji Hussain, Hajjah Asma, Hajjah Mariam, Siti Hajar, Haji Mansor dan Haji Nasir.

Pada suatu hari ketika beliau mengerjakan sawah, perwakilan dari Tengku Mahmud [gambar sebelah] meminta supaya beliau pulang semula ke Kedah. Tuan Guru Haji Muhammad Sa’id kemudiannya beliau pulang ke Kedah dan diberi sebidang tanah di Kanchut. Beliau diberi jawatan Guru di Raja – mengajar anak anak raja. Selepas itu beliau diberi jawatan sebagai Qadhi di Jitra. Beliau giat menyebarkan risalah Islam dan mengajar di surau dan masjid masjid.

Penulisan

Hanya dua judul karangan Haji Muhammad Sa'id bin Umar Kedah yang telah diketahui.

Judul yang pertama ialah Fatawal Qad-hi fi Ahkam an-Nikah. Judul ini bermaksud Fatwa-Fatwa Kerajaan Kedah Tentang Hukum-Hukum Nikah Kahwin, diselesaikan di Negeri Kedah Darul Aman, hari Khamis, 25 Syaaban 1320 H (bersamaan 27 November 1902M), Kandungannya membicarakan pelbagai aspek tentang nikah kahwin.

Dinyatakan pada muqaddimahnya,

“Ada pun kemudian daripada itu, maka tatkala adalah tahun dua puluh, kemudian daripada seribu dan tiga ratus daripada Hijrah (1320 H) telah bertitah akan hamba oleh Sultan yang mu'azzam dan haqqan, yang mukarram, yang me[ng]hamburkan panji-panji keadilan atas segala rakyatnya, iaitu Maulana Sultan Abdul Hamid Halim Syah ibni al-Marhum Sultan Ahmad Tajuddin Mukrim Syah, Yang Maha Mulia, yang khalifah ia pada melakukan hukum Tuhannya Yang Mannan pada Negeri Kedah Darul Aman.

Qahirah

Telah dikekal oleh Allah Subhanahuwa Ta’ala kiranya akan daulatnya yang qahirah. Dan [di]tinggikan kiranya akan martabatnya di dalam dunia dan akhirat. Dan dipeliharakan kiranya daripada segala seterunya zahir dan batin. Dan dipalingkan kiranya daripadanya kejahatan tiap-tiap yang mempunyai hasad pada sekarang dan ke hadapan ...

Pada akhir karangan dinyatakan,

“Maka telah selesailah barang yang dikashad oleh faqir ilallahil qarib Muhammad Sa'id bin Umar Khatib daripada mentaswidkan Fatawa Kedah pada menyatakan masalah nikah, dan talaq, dan raj'ah, dan diyat, dan hudud, dan qadha, atas jalan ikhtishar pada hari Khamis, dua puluh lima Syaaban di dalam negeri Kedah Darul Aman tahun seribu tiga ratus dua puluh. Serta faqir hantar kepada Tuan Haji Ahmad Hakim bin Tuan Haji Muhammad Zain, dan Tuan Haji Idris bin Tuan Jamal [Tok Syeikh Jarum, Derga], dan Tuan Haji Muhammad Amin bin Tuan Ismail, Anak Bukit, pintak ipa tashhihkan. Maka sudahlah ipa tashhih ... `` Dicetak oleh Mathba' tempat cetak Kerajaan Kedah, Alor Setar, pada 7 Syaban 1348 H.

Judul kedua adalah Tafsir Nur al-Ihsan merupakan terjemah dan tafsir al-Quran dalam bahasa Melayu yang lengkap tiga puluh juzuk, ia merupakan yang kedua sesudah Turjuman al-Mustafid atau Tafsir al-Baidhawi. Penulisan dilakukan mulai tahun 1344H/1925/6M dan selesai pada 1 Rabiulakhir 1346H/27 September 1927M. Terdiri daripada empat juzuk.

Juzuk yang pertama, mulai surah al-Fatihah hingga surah al-Maidah. Tebal 296 halaman. Juzuk yang kedua, mulai surah al-An'am hingga surah al-Isra'. Tebal 429 halaman. Juzuk yang ketiga, mulai surah al-Kahfi hingga surah az-Zumar. Tebalnya 432 halaman.

Pada juzuk yang ketiga ini ada dinyatakan selesai menulis pada hari Isnin, 27 Zulhijjah 1345H. Juzuk yang keempat, mulai surah al-Mu'min hingga surah an-Nas. Diselesaikan 1 Rabiulakhir 1346H. Tebal 387 halaman.

Pada akhir Tafsir Nur al-Ihsan, Haji Muhammad Sa'id bin Umar menyatakan, “Telah selesailah bi `aunillah wa husnit taufiq daripada mentaswid Tafsir Nur al-Ihsan ini oleh faqir ilallahi Subhanahu wa Ta'ala Sa'id bin Umar al-Qad-hi baladan, asy-Syafi'ie Mazhaban, an-Naqsyabandi al-Ahmadi Thariqatan, al-Qadhi Syar'iyan(1), pada pagi hari Arba', sehari bulan Rabi'uts Tsani, tahun seribu tiga ratus empat puluh enam, zaman Hadhrat Maulana Al-Mu'azzam Sultan `Abdul Hamid Halim Syah Ibni Al-Marhum Sultan Ahmad Tajuddin Mukrim Syah, Negeri Kedah Darul Aman, dan hadhra najal (anak laki-laki, pen:)nya Maulana Al-Mu'azzam Tunku Ibrahim Raihin Banghasa, dan hadhrat syaqiq (saudara laki-laki, pen:) nya Maulana Tunku Mahmud Wais Presiden. Ialah asbab pada menyuratnya, dengan isyarat Syeikhul Waqti wat Thariqah, Mursyidi wa Ustazi Syeikh Sulaiman, Syeikh al-Islam bi Qad-hi Daril Aman.

Maka barang yang didapati berbetulan itu, maka itu daripada Allah kurnia-Nya. Dan yang khatha' (salah, pen:) atau silap qalam itu daripada hamba taqshirnya, diharap tolong perbetul kemudian daripada im'an an-nazhar. Mudah-mudahan dapat manfaat dan dapat ketahui kehendak Allah dalam al-Quran oleh ahli membaca daripada perempuan, dan kanak-kanak sekolah yang membawa jadi tauhid Allah yang melepas daripada kaum asyqiya' (orang-orang yang celaka, pen:) masuk kepada kaum su'ada' (orang-orang yang bahagia, pen:) yang dapat bahagia selama-lamanya ... ``

Dari kenyataan di atas dapat diambil kesimpulan bahawa penterjemahan dan pentafsiran al-Quran yang dilakukan oleh Haji Muhammad Sa'id bin Umar ada kaitannya dengan pihak istana kerajaan Kedah Darul Aman ketika itu. Semua juzuk cetakan pertama Tafsir Nur al-Ihsan dicetak Mathba'ah Dar Ihya' al-Kutub al-'Arabiyah, Mesir 1349 H. Dinyatakan hak mencetak tertentu bagi Haji Muhammad bin Haji Muhammad Saleh, guru agama Alor Setar, Kedah. Cetakan pertama dengan nafqah Haji Muhammad bin Muhammad Ali Rawa.

Kembali ke rahmatuLlah

Pada penghujung usianya, Tuan Guru Haji Muhammad Sa’id masih lagi berkhidmat sebagai qadhi. Ketika itu beliau mengidap penyakit lenguh sebelah badan dan untuk berubat beliau telah dibedah. Selepas itu beliau dibawa pulang kepangkuan isterinya Hajjah Rahmah [isteri kedua] di Jitra. Setelah beberapa hari berada di sana, beliau kembali ke Kanchut, bersama isterinya Hajjah Hamidah [isteri ketiga]. Pada hari Rabu, selepas Asar, 22 Zulkaedah 1350 bersamaan 9 Mac 1932 Haji Muhammad Sa’id kembali ke rahmatuLlah dan jenazahnya disemadikan di kawasan perkuburan di Masjid Alor Merah, Alor Setar. Mudah-mudahan Allah sentiasa mengasihi dan merahmati Tuan Guru Haji Muhammad Sa’id ...... al-Fatihah.


~Catatan Abu Zahrah al-Qedahi~
31 Disember 2007

__________________________________________

Nota kaki:-

Yang dimaksudkan dengan al-Qad-hi baladan, asy-Syafi'ie Mazhaban, an-Naqsyabandi al-Ahmadi Thariqatan , al-Qadhi Syar'iyan ialah

al-Qad-hi Baladan, ialah negeri asalnya ialah Kedah.

asy-Syafi'ie Mazhaban, maksudnya bermazhabkan Mazhab Syafi'ie

an-Naqsyabandi al-Ahmadi Thariqatan, iaitu beramal dengan Thariqat Naqsyabandiyah Ahmadiyah. Thariqat Naqsyabandiyah aliran ini dinamakan Naqsyabandiyah Ahmadiyah Muzhhariyah. Mungkin juga beliau mengambil baiah thoriqat ini kepada Syeikh Wan Sulaiman, Syeikhul Islam Kedah berdasarkannya …. Ialah asbab pada menyuratnya, dengan isyarat Syeikhul Waqti wat Thariqah, Mursyidi wa Ustazi Syeikh Sulaiman, Syeikh al-Islam bi Qad-hi Daril Aman.

al-Qadhi Syar'iyan, maksudnya ialah sebagai Kadi Syar'ie di Jitra.

Syaikh Wan Sulaiman - Syaikhul Islam Kedah Darul Aman

Syaikh Wan Sulaiman - Syaikhul Islam Kedah Darul Aman

Nama lengkapnya ialah Wan Sulaiman bin Wan Siddiq bin Wan Aman bin Wan Net binti Wan Su. Wan Su adalah Datuk Temenggung Kolot Bukit Lada yang berasal dari Fathani. Wan Net binti Wan Su berkahwin dengan Wan Muhammad Hadi. Wan Sulaiman dilahirkan di Kampung Pulau Tengah, Mukim Padang Kerbau, dalam daerah Kota Setar, Kedah pada tahun 1291 Hijrah/1874 Masih dan meninggal dunia pada 28 Muharam 1354 Hijrah/2 Mei 1935 Masihi.

Ibu kepada Wan Sulaiman bernama Wan Jamilah atau digelar dengan Wan Tam Kecil. Wan Jamilah adalah adik beradik dengan Datuk Kerani Muhammad Arsyad, Kerani Rahsia Kerajaan Kedah. Ayah mereka berdua bernama Haji Abu Bakar (Kadi Daerah Yan, Kedah) bin Wan Nurdiman bin Datuk Seri Paduka Raja Laksamana.

Wan Jamilah adalah anak saudara dan sepupu kepada Wan Hajar (Mak Wan Besar) binti Wan Ismail bin Datuk Seri Paduka Raja Laksamana, iaitu ibu kandung kepada Sultan Abdul Hamid, Raja Muda Tengku Abdul Aziz dan Tengku Mahmud, Presiden Majlis Negeri yang pernah menjadi Pemangku Sultan. Bererti pula Wan Jamilah adalah anak saudara sepupu kepada Wan Muhammad Saman bin Wan Ismail yang pernah menjadi Perdana Menteri Kedah. Ini kerana Wan Hajar adalah adik beradik dengan Wan Muhammad Saman.

PENDIDIKANNYA

Dalam usia 9 tahun, Wan Sulaiman mendapat pendidikan bahasa Melayu di sekolah yang dibuka oleh Haji Din. Pendidikan tersebut ditempuh lebih kurang tiga tahun, iaitu sekitar tahun 1882 - 1885. Dalam masa yang sama beliau juga mengaji al-Quran kepada Haji Ismail al-Kalantani. Wan Sulaiman juga mempelajari bahasa Inggeris kepada Dr. Gromez. Wan Sulaiman berhasil mengIslamkan gurunya ini setelah beliau pulang dari Mekah. Pada usia 12 tahun, Syaikh Wan Sulaiman memasuki pengajian pondok. Gurunya, Syaikh Omar al-Qadri memberi perhatian kepada pengajian kitab Jawi. Dengan asas pengajian Jawi inilah Syaikh Wan Sulaiman berangkat ke Mekah pada tahun 1888M.
Beliau belayar keMekah melanjutkan pelajarannya sekitar tahun 1887/1888M. Sewaktu di Mekah beliau belajar kepada ramai ulama.

Senarai ulama dunia Melayu di Mekah yang pernah menjadi guru kepada Wan Sulaiman ialah:

• Syaikh Faqir Muhammad Andakhuri al-Bukhari (wafat pada 19 Rabi`al-Awwal 1321 / 14 Jun 1903 di Taif. Dari beliaulah Syaikh Wan Sulaiman baiah thariqat Naqsyabandiyah Mujaddidiyah Ahmadiah)
• Syaikh Muhammad Zainuddin Sumbawa (wafat pada 3 Mei 1895)
• Syaikh Muhammad Khayyat (merupakan seorang ulama terkemuka di Masjidil Haram. Ketika Syaikh Wan Sulaiman menjadi Qadhi Besar Kedah, beliau telah dilantik menjadi Syaikhul Islam Kedah yang pertama. Beliau wafat di Pulau Pinang pada tahun 1915M)
• Syaikh Muhammad Amin Ridwan (mengajar di Masjid Nabawi di Madinah)
• Syaikh ‘Ali Surur bin Muhammad az-Zawawi al-Makki al-Mazhari
• Syaikh Hasan al-Ja’fari as-Saidi
• Syaikh Nik Mat Kecik al-Fathani
• Syaikh Wan Ali al-Kalantani
• Syaikh Ahmad al-Fathani
• Syaikh Daud bin Mustafa al-Fathani
• Syaikh Ahmad Lingga
• Syaikh Ahmad Khatib Minangkabau dan ramai lagi.

Beliau tinggal di Mekah hampir 20 tahun lamanya.

Di antara sahabat beliau yang sebaya umur dengannya ialah Syaikh Muhammad Said Linggi (lahir 1292 Hijrah/1875 Masihi, meninggal dunia 1345 Hijrah/1926 Masihi). Walau bagaimanapun Syaikh Wan Sulaiman bin Wan Siddiq menerima Thariqat Naqsyabandiyah daripada Syaikh Faqir Muhammad Andakhuri al-Bukhari (meninggal dunia di Taif pada 19 Rabiulawal 1321H/14 Jun 1903M). Dalam masa tiga tahun terakhir, beliau memberikan tumpuan sepenuhnya terhadap Ilmu Tarekat Naksyabandiyah Mujaddiyah Ahmadiyah. Dari gurunya iaitu Tuan Syaikh Fakir Muhammad Al-Bukhari, Haji Wan Sulaiman ditauliahkan Khalifah Tarekat yang ke-34. Manakala Syaikh Muhammad Said Linggi adalah pengamal Thariqat Ahmadiyah Idrisiyah yang diterima daripada Syaikh Muhammad ad-Dandarawi.
Selain itu diantara ulama seperguruan dengan beliau semasa di Mekah adalah:

• Syaikh Muhamad Tahir Jalaluddin
• Syaikh Muhammad Mukhtar ‘Atarid Bogor
• Syaikh Abdullah Fahim
• Haji Ismail Labok, Kelantan (kemudiannya menjadi Mufti Kerajaan Pontianak, Kalimantan)
• Haji Ibrahim Tok Raja ( Mufti Kerajaan Kelantan)
• Tuan Guru Guru Haji Omar Sungai Keladi
• Tok Bachok, Kelantan dan
• Tok Kenali

PERKAHWINAN

Sewaktu masih berada di Mekah, Haji Wan Sulaiman mengahwini Wan Kalsom (Wan Tom) binti Wan Abdul Hamid, anak bekas Kadi Daerah Yan, Kedah dan dikurniakan 11 orang cahayamata.

AKTIVITI

Wan Sulaiman pulang ke Kedah pada hari Isnin 9 Rabiulakhir 1324/30 Julai 1906M. Sungguh pun demikian ada pendapat yang menyebut bahawa beliau pulang pada tahun 1329H/1910M.

Menurut pendapat al-Muarrikh Tuan Guru Hj Wan Muhammad Saghir: “bahawa beliau pulang ke Kedah pada 9 Rabiulakhir 1324 Hijrah/ 30 Julai 1906 Masihi dikuatkan pula sebuah karya beliau berjudul `Umdatul Aulad, diselesaikan di Kedah pada 8 Muharam 1326H bersamaan 10 Februari 1908M. Oleh sebab karya ini diselesaikan di Kedah lebih kurang 2 tahun sebelum tahun 1329H/1910M, dengan demikian pendapat yang menyebut Wan Sulaiman pulang ke Kedah pada tahun 1329H/1910M adalah sangat diragui.”

Tidak berapa lama dari tarikh kepulangannya, Wan Sulaiman dilantik dengan beberapa jawatan; dimulai dengan kadi, kemudian Kadi Besar pada tahun 1910M dan terakhir sekali Syaikhul Islam Kedah pada tahun 1920M menggantikan Syaikh Muhammad Khayat. Selain sebagai Syaikhul Islam, beliau juga giat mengajar di beberapa surau. Kemuncak aktivitinya ialah mengajar yang dipusatkan di Masjid Zahir [gambar diatas adalah majlis perasmian Masjid Zahir pada tahun 1915].

Beliau juga menganggotai Majlis Syura atau Majmuk Ulama. Majlis Syura ini mengandungi 12 orang ulama dengan dipengerusikan oleh Syaikh Wan Sulaiman sementara (datuk kepada Perdana Menteri Malaysia sekarang) selaku setiausahanya. Ulama-ulama lain yang menganggotainya termasuklah Syaikh Abdullah Fahim, Syaikh Muhammad Khayat, Syaikh Jarum Derga (Haji Wan ldris Wan Jamal), Haji Ahmad Awang, Haji ldris Ayer Hitam, Haji Muhammad Saman, Keramat Serban Hijau, Haji lbrahim Paya Sena, Haji Muhammad Arif Sungai Nonang dan Haji Hussain Nasir al-Banjari (Tuan Hussain Kedah). Majmuk ini berkumpul setiap malam Jum’at di Masjid Zahir untuk bermuzakarah hal-hal yang berkaitan dengan agama Islam


THARIQAT NAQSYABANDIYAH

Selain mengajar perkara-perkara yang tertakluk dengan fardu ain, fekah, usuluddin, tasawuf, al-Quran dan tajwidnya, Syaikh Wan Sulaiman juga mentawajjuhkan zikrullah menurut kaedah Thariqat Naqsyabandiyah Ahmadiyah Mujaddidiyah.

Silsilah Thariqat Naqsyabandiah: Thariqat ini beliau ambil dari gurunya Tuan Syaikh Fakir Muhammad Al-Bukhari, Haji Wan Sulaiman ditauliahkan Khalifah Tarekat yang ke-34. Silsilahnya adalah seperti berikut:

Syaikh Wan Sulaiman menerima daripada Syaikh Faqir Muhammad al-Bukhari رضي الله عنه menerima daripada Syaikh Muhammad Umar al-Ahmadi رضي الله عنه menerima daripada Syaikh Abu Said al-Ahmadi رضي الله عنه menerima daripada Syaikh Abdullah ad-Dihlawi al-‘Alawi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Habibullah Jan Janan Mazhar al-’Alawi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh asy-Syarif Nur Muhammad al-Badawani رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Muhamad Sayfuddin bin Muhammad Ma’sum رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Muhammad Ma’sum bin Ahmad رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Ahmad al-Faruqi as-Sirhindi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Muhammad Baqibillah رضي الله عنه, menerima daripada Muhammad al-Khawajaki al-Amkani رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Darwish Muhammad as-Samarqandi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Muhammad Zahid رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Ubaidullah Ahrar رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Ya’akub al-Jarkhi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Muhammad Alaudin al-‘Attar al-Bukhari رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh as-Sayyid Bahauddin Muhammad bin Muhammad al-Bukhari رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh as-Sayyid Amir Kulal bin as-Sayyid Hamzah رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Muhammad Baba as-Sammasi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh ‘Ali ar-Ramitani رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh al-Anjir al-Faghnawi رضي الله عنه, mengambil dari Syaikh Arif ar-Riyukari رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Abdul Khaliq bin Abdul Jamil al-Ghuddanawi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Abu Ya’kub Yusuf bin Ayyub al-Hamdani رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Abu ‘Ali al-Fadhl bin Muhammad at-Tusi al-Farmidi رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Abul Hasan Ali bin Abu Ja’far al-Kharqani رضي الله عنه, menerima daripada Syaikh Abu Yazid Taifur bin Isa al-Bisthami رضي الله عنه, menerima daripada al-Imam Abu Ja’faq as-Sodiq رضي الله عنه, menerima daripada Sayyidina al-Qasim bin Muhammad bin Abu Bakar as-Siddiq رضي الله عنه, menerima daripada Sayyidina Salman al-Farisi رضي الله عنه, menerima daripada Sayyidina Abu Bakar as-Siddiq رضي الله عنه, menerima daripada Sayyidina Muhammad Rasulullah صلى الله عليه وسلم

Jalur silsilah thariqah Naqsyabandi Syaikh Wan Sulaiman ini sama dengan jalur silsilah yang diterima oleh Syaikh Abdul ‘Adzim al-Manduri (wafat 1335H/1916M) dan Sayyid Abdurrahman bin Sayyid Muhammad bin Sayyid Zainal ‘Abidin al-Idrus (wafat 1335H/1917M) atau lebih dikenali dengan nama Tokku Paloh [Tokku Paloh menerima thariqah Naqsyabandiah daripada Syaikh Muhammad Sholeh az-Zawawi رضي الله عنه, menerima daripada Muhammad Mazhar al-Ahmadi رضي الله عنه (wafat 1301H/1883M di Madinah), menerima daripada Syaikh Abu Said al-Ahmadi رضي الله عنه (wafat 1277H/1860M di Madinah)].

Ada yang berpandangan bahawa memasuki thariqat akan mengakibatkan kemunduran pembangunan duniawi, namun jika kita membaca karya-karya mengenai ilmu tersebut yang dikarang oleh ahlinya, termasuk karangan-karangan Syaikh Wan Sulaiman, tuduhan seperti itu adalah tidak benar. Sebagai contoh Wan Sulaiman adalah seorang ulama yang bergerak aktif sama ada untuk kepentingan duniawi dan ukhrawi. Wan Sulaiman juga telah mengeluarkan fatwa-fatwa mengenai Islam yang merupakan fatwa rasmi kerajaan Kedah pada zamannya. Di dalam sebuah kitab karangannya bertajuk Fakihat al-Janiyah, halaman 10, beliau mengatakan: “….. tidak sempurna insaniahnya ini melainkan dengan thariqat ….”

Syaikh Wan Sulaiman berpandangan bahawa selain aktiviti duniawi, urusan kehidupan (ma`isyiah) mestilah disegandingkan dengan aktiviti secara berjamaah antara guru (mursyid) dengan murid-muridnya.

Katanya lagi, pertemuan shuhbah dengan mursyid sekurang-kurangnya setiap hari tiga kali, iaitu pada waktu sembahyang Subuh, Zuhur dan Asar. Setiap pertemuan sentiasa membahaskan pelbagai bidang ilmu, bahkan juga tiada sunyi daripada membahaskan permasalahan dan kepentingan duniawi. Walau bagaimanapun urusan duniawi mestilah ditimbang menurut yang dibenarkan oleh syarak Islam atau sebaliknya.

JASANYA

Beliau adalah pemikir dan pengasas pertama Madrasah al-Hamidiah pada tahun 1916M di Limbong Kapal Kedah. Limbung Kapal terletak di Alor Setar dan tidak jauh dari Pejabat Agama Kedah ketika itu. Beliau melantik sahabatnya Haji Abdullah Fahim menjadi mudir madrasah tersebut. Madrasah al-Hamidiah ini lebih dikenali di Kedah dengan nama Sekolah Arab Limbung Kapal atau Madrasah Pak Wan Sulaiman. Ia merupakan tempat pendidikan Islam mengikut sistem persekolahan moden kedua terawal di Semenanjung Tanah Melayu, kerana yang paling awal ialah Madrasah al-Attas di Johor Bahru, 1914 Masihi.

Pada tahun 1930M, Syaikh Wan Sulaiman telah mewakafkan sebidang tanahnya bagi meluaskan Madrasah al-Hamidiah memandangkan perkembangan pembelajaran yang begitu pesat. Pelajarnya semakin bertambah yang datang bukan sahaja dari Kedah, tetapi juga dari luar negeri itu. Sekolah Arab Limbung Kapal akhirnya memenuhi tuntutan pendidikan sezaman pada ketika itu. Usaha Syaikh Wan Sulaiman mendapat sokongan dari guru-guru yang berwibawa dan sanggup mengajar di sekolah tersebut. Antara guru itu ialah Syaikh Abdullah Fahim dan Syaikh Ibrahim bin Yusof.

Setelah memperhatikan kemajuan pendidikan tersebut, Wan Sulaiman bersama Tengku Mahmud akhirnya memikirkan pula untuk menubuhkan sekolah menengah Islam. Walau bagaimanapun Wan Sulaiman tidak sempat melihat sekolah yang dicadangnya itu, kerana sekolah tersebut berfungsi setahun setelah beliau meninggal dunia. Sekolah itu ialah al-Ma'ahad Mahmud yang kemudian lebih dikenali dengan nama Maktab Mahmud di Simpang Kuala Alor Setar yang mulai bergerak pada 29 Rabiulawal 1355 Hijrah/16 Jun 1936 Masihi.

Maktab Mahmud termasuk di antara sekolah menengah Islam yang terkenal di Malaysia sampai sekarang. Ramai pelajar lepasan madrasah itu yang menjadi tokoh pelbagai bidang, bukan hanya dalam urusan Islam tetapi juga bidang-bidang lainnya. Ini merupakan jasa besar dan amal jariah Syaikh Wan Sulaiman.

KARYA-KARYANYA

Wan Sulaiman juga menghasilkan beberapa buah karangan, di antaranya ialah:

1. `Umdatul Aulad fi Bayani fi `Ibadatihim ila Rabbil `Ibad, diselesaikan pada 8 Muharam 1326 Hijrah di Kedah Darul Aman. Kandungannya merupakan pelajaran darjah pertama bicara ibadat. Cetakan Keriterian Press Limited, Pulau Pinang.
2. Nihayatul Mathlub fi Tashfiyatil Qulub, diselesaikan pada 30 Jamadilawal 1337 Hijrah di Kedah yang berbentuk manuskrip. Disalin oleh Muhammad Tahir al-Juhuri (Johor) 16 Syaaban 1376 Hijrah/Mac 1957 Masihi. Kandungannya merupakan pelajaran Thariqat Naqsyabandiyah.
3. Futuhat Qad-hiyah, diselesaikan pada 17 Rabiulawal 1343 Hijrah di Kampung Limbong Kapal, Kedah. Kandungannya membahas mengenai Thariqat Naqsyabandiyah-Mujaddidiyah Ahmadiyah. Cetakan kedua, oleh Haji Hasyim bin Abdullah, di Percetakan Siaran, Alor Setar.
4. Qashidah Menyanyi Lagu Abyari, diselesaikan pada 3 Muharam 1344 Hijtah/1925 Masihi di Kampung Limbong Kapal, Kedah. Kandungannya tentang akidah untuk kanak-kanak. Terdiri daripada 114 bait syair. Diceritakan bahawa ia disusun ketika dalam perjalanan menaiki kereta api ke Bangkok sewaktu mengiringi Tengku Mahmud. Cetakan The Kedah Goverment Press, tanpa disebutkan tahunnya.
5. Tanwirul Bashirah ..., diselesaikan pada 20 Rejab 1347 Hijrah/1928 Masihi. Dicatatkan pada halaman belakang oleh Al-Haji Wan Ismail Daud, Setiausaha Hal Ehwal Jabatan Agama Negeri Kedah, katanya, ``Di atas jasa-jasa baik al-Marhum asy-Syaikh Wan Sulaiman bin Wan Siddiq dan perjuangannya untuk menegakkan agama, bangsa dan nusa, janganlah hendaknya kita sebagai kata pepatah, ``Kacang lupakan kulit, hadiah Fatihah kepadanya.'' Cetakan Persama Press, Pulau Pinang.
6. Nazham Syair Bicara Sirah An-Nabawiyah dan Dualul Islamil Kubra Kerajaan Islam Yang Besar-Besar, diselesaikan pada 3 Muharam 1348 Hijrah/1929 Masihi. Kandungannya merupakan syair yang terdiri daripada 198 bait. Selanjutnya menceritakan kelahiran Nabi Muhammad s.a.w., sirah dan akhlak Nabi s.a.w. Disinggung juga mulai berdirinya Khalifah Usman bin Artoghrrol pada tahun 699 Hijrah hingga pemerintahan Sultan Abdul Hamid Tsani tahun 1293 Hijrah. Cetakan Kerajaan Kedah, tanpa tahun.
7. Mizanul `Uqala' wal Udaba', diselesaikan pada 16 Disember 1950 Hijrah. Kandungannya tentang pengertian syariat, thariqat, haqiqat dan ma'rifat. Cetakan keenam oleh Haji Hasyim bin Abdullah.
   
8. Mir’atul Qulub (1345H) setebal 11 halaman, mengenai qada dan qadar
9. Nur Saati’ wa Saif Qaati`(1345H) mengenai thariqat Naqsyabandi
10. Hawd al-Mawrud (1346H), huraian mengenai konsep martabat 7
11. an-Nata`ij al-Fakriyah (1349H) setebal 42 halaman. Kupasan mengenai kaum muda dan kaum tua
12. dan beberapa buah kitab lagi. Kesimpulannya bahawa keseluruhan karangan yang diketahui ada 17 judul, penulisan pertama tahun 1326H/1908M dan terakhir pada tahun 1350H/1931M.
    

KEWAFATANNYA

Syaikh Wan Sulaiman yang dilahirkan di Kampung Pulau Tengah, Mukim Padang Kerbau, Kota Setar pada tahun 1874, meninggal dunia di rumahnya pada usianya 61 tahun. Beliau menghembuskan nafasnya yang terakhir pada petang Khamis, 2 Mei 1935 bersamaan 29 Muharam 1354. Jenazahnya dikebumikan di Makam Diraja Langgar dengan dihadiri lebih 10,000 orang ramai yang memberi penghormatan terakhir untuk beliau.


KETURUNANNYA

Daripada perkahwinan Wan Sulaiman dengan Wan Kalsum binti Wan Abdul Hamid memperoleh 11 orang anak. Di antaranya yang sempat berkahwin ialah: 1. Wan Noor berkahwin dengan Syed Muhammad Al-Jufri. 2. Wan Mardhiyah berkahwin dengan Datuk Hj. Wan Ibrahim bin Wan Soloh. 3. Wan Rahimah berkahwin dengan Ismail Kasim. 4. Wan Zakiyuddin berkahwin dengan Zainab binti Abdullah.

MURID-MURIDNYA

Antara murid-muridnya adalah:

• Haji Abu Yazid, Imam di Masjid Yan, Kedah dan merupakan khalifahnya.
• Dato Haji Wan Ibrahim bin Wan Soloh. Beliau ini juga merupakan menantu Syaikh Wan Sulaiman. Beliau ini juga merupakan ayahanda kepada seorang tokoh koperat Malaysia, Dato Wan Adli Ibrahim (meninggal dunia pada 26 April 1988)
• Tuan Guru Dato Haji Hussin bin Haji Saleh, Pondok Jalan Makam Diraja, Langgar, Alor Setar.[wafat pada 21 Julai 1997]
• Haji Mahmud bin Lebai Syafie, Imam dan juga Penghulu Kg Sanglang; dan ramai lagi.
  

Demikianlah sekelumit kisah seorang ulama yang berjasa. Peranannya dalam pendidikan, dakwah dan penulisan seharusnya menjadi contoh kepada generasi ulama sekarang. Lebih dari itu adalah kesholehan dan ketaqwaan mereka yang sepatutnya menjadi teladan kepada kita. Akhirkata, marilah kita hadiahkan al-Fatihah pada ulama besar ini. al-Fatihah.

Catatan: Bahan penulisan untuk biografi tokoh ulama ini diambil daripada tulisan Allahyarham Syaikh Wan Muhammad Saghir Wan Abdullah di akhbar UM, Buku Tokoh-tokoh ‘Ulama Semenanjung Melayu -1, terbitan Majlis Agama Islam dan Adat Isti’adat Melayu Kelantan, Buku Biografi Ulama Kedah dan lain-lain bahan bacaan. Sekiranya terdapat salah dan silap, mohon diperbetulkan – abu zahrah al-Qedahi/ 5 November 2007